Văn hóa đi trước kinh tế

Thứ Hai ngày 07.01.2013     

Trong các quốc gia nhược tiểu thoát khỏi sự đô hộ của ngoại bang vào giữa thế kỷ 20, chúng ta nhận thấy có Nam Hàn, Singapore và Đài Loan là phát triển kinh tế hùng mạnh. Trong khi đó, các quốc gia Bắc Phi, Phi Luật Tân và Nam Dương thì phát triển chậm hơn. Hầu như có một liên hệ nhân quả giữa nền văn hoá Đông Á và tốc độ phát triển kinh tế cực nhanh tại các quốc gia này. Việt Nam và Trung Cộng cùng chia xẻ nền văn hoá Đông Á nhưng bất hạnh hơn vì bị CS chủ nghĩa cai trị. Chính vì thế, yếu tố văn hoá vô cùng quan trọng cho vận mệnh một dân tộc. Mời quý thính giả nghe phần Bình Luận của Ngô Nhân Dụng với tựa đề: "Văn hóa đi trước kinh tế" sẽ được Song Thập trình bày để kết thúc chương trình phát thanh tối hôm nay.

Chế độ cộng sản cuối cùng sẽ chấm dứt! Ở Việt Nam cũng như ở Trung Quốc.

Khí thế của người dân qua các cuộc biểu tình đòi chấm dứt tham nhũng, lạm quyền ở Trung Quốc mỗi năm xảy ra hàng trăm ngàn vụ; Và các cuộc biểu tình đòi chấm dứt thái độ nhu nhược trước ngoại xâm hoặc hệ thống tham nhũng lạm quyền cướp đất ngày càng gia tăng ở Việt Nam cho thấy quá trình suy sụp của chế độ cộng sản đã bắt đầu rồi. Cuối cùng đảng cộng sản ở cả hai nước sẽ phải chịu thua dân. Việc lật đổ một nhà cầm quyền thối nát là điều cần thiết. Nhưng sau đó, công việc quan trọng và khó khăn hơn nhiều là đưa quốc gia tiến tới trên con đường phát triển.

Dân chúng biểu tình cũng có thể lật đổ cả chế độ; không những thay thế nhóm người cai trị mà còn tạo nên một cơ cấu mới và cung cách mới khi sử dụng quyền hành.

Người dân Philippines, dân Ba Lan, dân Tiệp đã tiến xa hơn việc thay đổi chế độ hoặc thay đổi chính quyền. Thành công quan trọng nhất của các nước này là sau đó đã bắt đầu phát triển kinh tế. Quá trình này từng diễn ra ở Á Ðông trong những thập niên 1970-1980. Trong những năm đó, sinh viên và công nhân đình công, bãi khóa ở Nam Hàn; và các nhóm chính trị đối lập vận động xuống đường ở Ðài Loan đòi chấm dứt các độc quyền kinh tế. Những chế độ độc tài ở hai nước này phải nhượng bộ, bắt đầu tiến trình dân chủ hóa và sau đó nền kinh tế cất cánh, tiếp tục phát triển từ đó tới nay.

Thay đổi thể chế chính trị, thay đổi chính sách kinh tế; đó là những điều kiện cần thiết đặt nền móng cho công cuộc phát triển. Nhưng các phép lạ kinh tế ở Á Ðông còn có thêm một yếu tố khác thúc đẩy là trong thời gian đó, nền văn hóa tại các nước này cũng hồi sinh. Những phong trào phục hưng văn hóa bắt đầu khi người dân phát khởi một niềm tự hào vào quá khứ, một niềm tin tưởng vào tương lai, tạo nên khí thế tinh thần mạnh mẽ. Phát triển không phải chỉ là một hiện tượng kinh tế.

Từ đầu thế kỷ 20, ở nước VN, Phan Châu Trinh đã thúc giục đồng bào phải nâng cao dân trí và phấn chấn dân khí. Tới nay, chúng ta vẫn chưa thực hiện được những mục tiêu đó. Trong khung cảnh hiện nay, hai công việc đó còn khẩn thiết nhiều hơn nữa. Nước ta đang chạy đuổi sau chân các nước đã phát triển ở vùng Á Ðông, đang cố gắng làm sao có thể phát triển lên ít nhất ngang với họ?

Phân tích quá trình phát triển ở thế giới thứ ba, Giáo Sư Nguyễn Quốc Trị đã thấy việc phát triển thành công hay thất bại tùy thuộc mối tương quan chính trị giữa người dân và chính quyền. Nếu giới lãnh đạo được dân tin cậy và chấp nhận, thì quốc gia sẽ phát triển nhanh hơn. Nhưng mối tương quan đó lại tùy thuộc những giá trị tinh thần, thuộc phạm vi văn hóa. Nguyễn Quốc Trị nhấn mạnh việc "phục hưng văn hóa" là một "nhu cầu tuyệt đối" để các nước nghèo có thể xây dựng những định chế chính trị được dân chúng tin cậy, dựa vào đó kinh tế có thể phát triển. Ông khẳng định, "Không một xã hội nào có thể tồn tại nếu thiếu một nền tảng tinh thần." Ông đã minh chứng với các trường hợp Nam Hàn và Singapore; cả hai thành công trong quá trình phát triển nhờ họ biết làm sống lại các giá trị truyền thống, điều hợp với những giá trị mới tiếp thụ từ Tây phương.

Các nước nghèo thất bại trên đường phát triển vì thiếu những nền tảng văn hóa. Ðời sống kinh tế có thể thay đổi rất nhanh, còn văn hóa thì chuyển biến rất chậm. Khi du nhập lối làm kinh tế tư bản thì người ta sử dụng lợi lộc và lòng tham như động cơ thúc đẩy. Dần dần, việc kiếm tiền được đề cao như một giá trị, người có tiền được kính trọng, tư lợi trở thành mục tiêu chính trong đời. Những giá trị cổ truyền trước kia vẫn dùng để kiềm chế lòng tham và óc vị kỷ đã tan loãng trong khung cảnh kinh tế mới chỉ biết trục lợi.

Trong khi đó, xã hội chưa đủ thời giờ tạo được những thói quen tôn trọng luật pháp và tôn trọng các ý kiến bất đồng. Chưa đủ thời giờ tập luyện cung cách sống dân chủ. Hậu quả của tình trạng trống rỗng văn hóa này là óc duy lợi, duy vật, vị kỷ và các thủ đoạn gian trá được thả lỏng sinh sôi nẩy nở là lý do khiến nhiều nước nghèo trong thế giới thứ ba thất bại trên con đường phát triển. Giáo Sư Nguyễn Quốc Trị đã nêu ra các nhận xét trên trước năm 1989, hơn 20 năm sau chúng ta vẫn còn chứng kiến nhiều nước đang sống trong tình trạng khủng hoảng văn hóa; trong đó có nước Việt Nam.

Muốn phát triển trong thế kỷ này, cần xây dựng một niềm tin tưởng chung, một niềm tin được mọi người Việt Nam cùng nhau chia sẻ. Tin tưởng vào sức mạnh của dân tộc thì mới sẵn sàng dấn bước tới tương lai. Muốn xây dựng tương lai, phải bắt đầu với một phong trào văn hóa hồi sinh; để mọi người Việt Nam có thể chia sẻ một niềm tin tưởng và một mối hy vọng. Tin vào khả năng dũng mãnh của dân tộc có thể vượt qua mọi chướng ngại. Tin vào khả năng tiếp thụ và chuyển hóa các giá trị của văn minh nhân loại.

Chúng ta tin là dân tộc Việt không bao giờ chịu thua.

Ngô Nhân Dụng