Nợ công ở Mỹ và minh bạch ngân sách ở Việt Nam

Bình Luận

Tuy nợ công là một vấn nạn gây phiền phức cho chính phủ Hoa Kỳ khá thường xuyên, nhưng nó luôn được giải quyết công khai và minh bạch. Trong khi đó, ngân sách và nợ công bị bưng bít tại Việt Nam và những quốc gia độc tài CS khác không những có thể kéo lùi mức phát triển của quốc  gia mà còn gây ra khủng hoảng kinh tế trầm trọng cho toàn dân nữa.

Mời quý thính giả đài ĐLSN nghe phần Bình Luận của Luật sư Lê Quốc Quân với tựa đề: “Nợ công ở Mỹ và minh bạch ngân sách ở Việt Nam” sẽ được Nguyên Khải trình bày để kết thúc chương trình phát thanh ĐLSN tối hôm nay. 

Lê Quốc Quân

Điểm khó khăn nhất của Nhà nước Việt Nam là do có một “Nhà nước song trùng”, nghĩa là song song với một chính phủ công khai thì còn có một chính phủ thực sự của đảng cộng sản. 

Theo số liệu thống kê của Ngân Hàng thế giới thì đến cuối năm 2021, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Hoa Kỳ là 23.32 ngàn tỷ USD, chiếm 24,1% GDP toàn cầu. 

Từ cuối thế kỷ 19, đất nước non trẻ này đã vượt qua đế chế Anh, dẫn dắt thế giới đi lên với vô vàn khái niệm tài chính tiền tệ theo sự tưởng tượng kỳ diệu của các chuyên gia nhưng ngày càng mông lung với người dân lao động. 

Khi bước chân đến New York, người bạn tôi chỉ những cao ốc và nói rằng, “gần 1/3 tiền tệ thế giới đi qua thành phố này”. Khi xuôi về Washington DC, người bạn ghé tai thì thầm: “Hơn 1/2 quyền lực chính trị thế giới nằm ở đây”. 

Bất cứ lúc nào ở New York ta cũng gặp đại diện các tập đoàn tài chính trong những cao ốc sang trọng còn bất cứ lúc nào trên vỉa hè Washington DC, chúng ta cũng vô tình gặp một bộ trưởng của một quốc gia nào đó đang rảo bước. 

Nhưng giờ đây quốc gia giàu mạnh nhất hành tinh lại không thanh toán được các hoá đơn của mình hay sao?

Nếu như khả năng vỡ nợ của Hoa Kỳ là xây dựng dựa trên các số liệu báo cáo và cân đối thu chi thì ở Việt Nam là một bức tranh hoàn toàn khác. 

Các tài khoản về ngân sách quốc gia ở Mỹ được hình thành và công bố rộng rãi cho toàn dân có thể tìm hiểu . Ai ai cũng có thể tiếp cận và đọc được từng dòng ngân sách dành cho từng việc chi tiêu. Chính vì vậy Bộ tài chính Hoa kỳ có thể xác định được số tiền mặt hiện có và dự báo chính xác đến từng ngày về việc “hết tiền”. 

Ngược lại, tìm hiểu các khoản chi Ngân sách quốc gia tại Việt Nam là như mò kim đáy bể. Điều 15, Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015…quy định rất rõ và chi tiết về việc phải “công khai ngân sách Nhà nước” nhưng có quá nhiều cách “công khai”, ví dụ: thay vì đưa lên trang web, chính phủ thông báo ở cuộc họp riêng hoặc dán ở bảng tin, chụp ảnh làm bằng chứng đã công khai, rồi sau đó gỡ xuống ngay. 

Thay vì viết ra rõ ràng dễ đọc thì người ta tìm mọi cách để che giấu những điều cần giấu mà khi cần vẫn nói là đã “công bố”. Kỹ năng che dấu này ở bậc thượng thừa, cơ bản là vượt trên những hiểu biết thông thường của nhân dân. 

Điểm khó khăn nhất của Nhà nước Việt Nam là do có một “Nhà nước song trùng”, nghĩa là song song với một chính phủ công khai thì còn có một chính phủ thực sự của đảng cộng sản. 

Chính phủ có các bộ thì trong đảng cũng có các ban. Ví dụ: Chính phủ có Văn phòng chính phủ, Bộ tài chính, Bộ Thông tin và truyền thông, Bộ Ngoại giao… thì đảng cũng có: Văn phòng Trung ương đảng, Ban kinh tế, Ban đối ngoại, Ban tuyên giáo… với quy mô, con số biên chế không thua kém và quyền lực thì lại lớn hơn cả các bộ của chính phủ. 

Ngân sách của bên Đảng chưa bao giờ được công khai chi tiết. Nhân dân đang bàn đến việc kiểm toán thu chi của Chính phủ nhưng chưa ai dám nhắc tới về việc kiểm toán tài chính của đảng. Chúng ta chỉ một lần biết được rằng một tờ báo Nhân dân của đảng có dự toán chi lớn hơn cả đài truyền hình VTV và năm nay không tìm thấy được nữa. 

Khi còn hoạt động bí mật, đảng đã dùng rất nhiều cách cả hợp pháp và bất hợp pháp để tạo ra tiền chi tiêu cho tổ chức của mình, nhưng giờ đã gần 80 năm cầm quyền, hệ thống pháp luật coi như đã khá đầy đủ nhưng nhân dân vẫn không chính xác tiền Đảng lấy từ ngân sách là bao nhiêu? được chi tiêu như thế nào, báo cáo và kiểm toán ra sao?. 

Nếu tiếp tục như vậy, đảng cộng sản Việt Nam nên rút vào hoạt động bí mật chăng? 

Trong năm năm qua, mức độ công khai ngân sách ngày càng thụt lùi. Luật Ngân sách ban hành ra nhưng các nghị quyết, nghị định và thông tư dưới luật ngày càng bóp hẹp lại, các chỉ đạo thì càng theo hướng phòng thủ và kém minh bạch làm cho người dân vô cùng khó khăn trong việc tiếp cận thông tin.

Nếu so sánh với Mỹ đang sắp vỡ nợ thì Việt Nam có lẽ không bao giờ vỡ nợ vì nhân dân thực sự không biết bảng “cân đối kế toán” của nhà nước nó như thế nào và Đảng muốn như thế nào? Và nếu có khả năng vỡ nợ thì sửa luôn cách tính GDP để mức vay thấp hơn.

Chi cho đầu tư phát triển là quan trọng và, nhà nước cũng như cá nhân, thiếu thì có thể đi vay. Vay nợ cũng là chuyện bình thường nhưng chủ nợ luôn có xu hướng tìm kiếm sự minh bạch để đánh giá được mức độ rủi ro tài chính đến đâu. 

Dù cho sắp có khả năng vỡ nợ, Hoa Kỳ vẫn là quốc gia có uy tín và dễ dàng đi vay nhất. Ngược lại, chính phủ Việt Nam đang rất tù mù trong công bố thông tin ngân sách quốc gia; nhà nước hoạt động song trùng, tài chính đảng chồng lấn, lồng ghép với chính phủ từ trung ương xuống địa phương.

Nếu không minh bạch được ở tầm cấp quốc gia, thì các tổ chức quốc tế khó cho vay tiền trong khi lúc này Việt Nam đang bắt đầu thời kỳ phải vay nợ để trả nợ gốc và lãi, trong bối cảnh tốc độ giải ngân thực sự yếu kém, đặc biệt là giải ngân từ vốn vay nước ngoài chỉ đạt 3,43% kế hoạch đề ra trong quý 1 năm nay. 

Mỹ có thể vay nợ nhiều, cả với quốc tế và người dân trong nước, nhưng bất cứ ai cũng biết được khoản tiền mình cho vay đã đi vào đâu, làm việc gì và luôn luôn được hai đảng đối lập bàn bạc và thách thức lẫn nhau trên từng dòng ngân sách. 

Ngược lại Việt Nam có thể sẽ không bao giờ vỡ nhưng sự tù mù về ngân sách ảnh hưởng ngay đến sự phát triển của quốc gia trong dài hạn.