Nhân Văn Giai Phẩm – nữ sỹ Thụy An

Chủ Nhật 25.05.2014   

Sau đây, mời quý thính giả theo dõi chuyên mục "Nói với người cộng sản". Đây là diễn dàn để trình bày với các đảng viên đảng CSVN, đặc biệt những người đang phục vụ trong guồng máy công an và bộ đội của chế độ hiện hành. "Nói với người cộng sản" do Tiến Văn biên soạn, qua sự trình bày của Dian.

Kính chào quí thính giả, quí vị đảng viên cộng sản lâu năm và các bạn công an, bộ đội,

Trong bốn kỳ trước chúng ta đã cùng nói chuyện về Phan Khôi và Phùng Cung trong biến cố "Nhân văn-Giai Phẩm", chuyện đã xảy ra cách đây trên nửa thế kỷ. Hai nhân vật quí ông này mỗi người mỗi vẻ nhưng cả hai cùng có một đặc tính: văn sỹ tài năng nhưng kiên cường trước bạo quyền.

Hôm nay chúng ta sẽ tiếp tục với một văn sỹ cũng có khí chất kiên cường nhưng lại là một quí bà. Đó là nữ sỹ Thụy An – người phụ nữ duy nhất trong số những văn sỹ, trí thức bị trấn áp trong "Nhân văn-Giai Phẩm".

Cái đặc biệt của nhân vật Thụy An trong "Nhân văn-Giai Phẩm" không chỉ ở khía cạnh là phụ nữ duy nhất. Thụy An còn là phụ nữ Việt Nam đầu tiên thời chữ Quốc Ngữ được xác nhận về tài năng trên văn đàn. Thụy An không viết cho "Nhân văn-Giai phẩm" và cũng không phải là thành viên chính thức của tờ Nhân Văn hay Giai Phẩm, nhưng Thụy An lại phải lĩnh án tù và ở tù gần như lâu nhất: 17 năm tù. Thụy An đã tự đả thương một phần cơ thể quí giá ngay trong tù để kháng cự sự trấn áp. Cuộc đời của Thụy An có rất nhiều điểm bí ẩn đến nay vẫn chưa thể giải thích nổi. Và cho đến nay, Thụy An cũng là người gần như duy nhất trong "Nhân văn-Giai Phẩm" không được chính quyền hiện tại tỏ ý hối lỗi – dù chỉ là chiếu lệ.

Chúng ta sẽ cùng nhau lật lại lịch sử để lý giải cho những điều đặc biệt đó của Thụy An.

Thụy An là bút danh, tên thật là Lưu Thị Yến, sinh năm 1916 tại Hà nội, quê gốc làng Hoà Xá, quận Vân Đình, tỉnh Hà Đông nay thuộc Hà Nội. Khiếu văn chương của Thụy An xuất hiện từ khi còn nhỏ tuổi. Năm 13 tuổi, cô bé Lưu Thị Yến đã có thơ được đăng trên tờ báo Nam Phong rất nghiêm túc và uy tín của học giả Phạm Quỳnh. Năm 1932, khi 16 tuổi, Lưu Thị Yến được trao giải thưởng văn chương của Triều đình Huế. Thụy An sau này trở thành em dâu của học giả Bùi Kỷ và cũng là em dâu của phu nhân học giả, thủ tướng Trần Trọng Kim.

Khi 18 tuổi, Thụy An đã cùng chồng lập ra hai tờ báo tại Sài Gòn dành riêng cho phụ nữ lấy tên Đàn bà mới và Phụ nữ tân văn, rồi vài năm sau Thụy An lại ra Hà Nội mở thêm một tờ báo cũng dành cho nữ giới có tên Đàn bà. Năm 1941, tiểu thuyết Một linh hồn của Thụy An được đánh giá cao và được Vũ Ngọc Phan chọn làm tác phẩm duy nhất của giới nữ đưa vào bộ Nhà văn hiện đại¬ – tác phẩm phê bình văn học đồ sộ đầu tiên của Việt Nam.

Sau này khi chiến tranh bùng nổ giữa Pháp và Việt Minh, Thụy An không đi theo Việt Minh lên Việt Bắc mà tiếp tục dấn thân trên con đường báo chí, làm phóng viên chiến trường, tiếp xúc nhiều với giới chức Pháp cấp cao và có lúc giữ chức quyền giám đốc Việt Tấn Xã tại Hà Nội. Như vậy, rất có thể Thụy An còn là phóng viên nữ đầu tiên của Việt Nam chúng ta.

Những nét tiểu sử đó phác cho chúng ta một nữ sỹ Thụy An rất hiện đại, giỏi tiếng Tây, có tài văn chương và rất ưa hoạt động xã hội. Đúng như thế, Thụy An là phụ nữ đã thoát hoàn toàn khỏi các lề thói phong kiến cổ hủ, bà là một phụ nữ tự do theo cái nghĩa tự do tư tưởng và tự do cá nhân của phương Tây bất chấp những dị nghị hẹp hòi, những đồn đoán thất thiệt của dư luận.

Cuộc sống hôn nhân của Thụy An cũng chứng minh điều đó. Năm 1949 Thụy An đã ly thân với chồng để sống cùng với một nhân sỹ khác là ông Đỗ Đình Đạo – một yếu nhân của Việt Nam Quốc Dân Đảng – đảng đối lập với Việt Minh.

Bây giờ, trước khi chuyển qua biến cố Thụy An bị trấn áp trong "Nhân văn-Giai phẩm" chúng ta hãy cùng thưởng thức một số sáng tác của bà.

Tiểu thuyết Một linh hồn là câu chuyện buồn của một thiếu nữ tên Vân, hết lòng mộ đạo Công giáo, nhưng có hoàn cảnh éo le. Cha Vân là một gã "Sở Khanh" không bao giờ Vân biết mặt, còn mẹ là một phụ nữ phóng đãng thuộc giới trung lưu tại Hà Nội. Nhưng tâm hồn thiếu nữ Vân vẫn rất trong trắng, thánh thiện. Đây là đoạn Thụy An tả lúc Vân đang đắm chìm trong cầu nguyện:

"Trên bàn thờ Chúa và những bàn thờ nhỏ chung quanh, vài ngọn nến le lói trong bóng nửa tối nửa sáng. Ánh nến rập rờn làm linh động những pho tượng, những bức tranh. Mặt Đức Bà như càng lúc càng rầu rĩ thêm và cứ dần dần sát xuống mặt Vân và hai bàn tay mềm dẻo của Người thường chắp lại, nay từ từ rời ra và đang xoa trên cái trán rạo rực nóng bừng của Vân. Vân tưởng hít thấy cái hơi thở thiêng liêng của Người và nghe Người thì thào như một hơi gió: Hỡi con! Hãy đem nỗi đau khổ gửi vào lòng ta đây!

Vân ngả hẳn đầu tựa vào bức tường mà lúc bấy giờ Vân mơ màng thấy ấm ấm như tựa vào ngực Đức Bà. Một câu chuyện bắt đầu giữa nguồn an ủi muôn năm và nỗi đau đớn cực điểm."

Còn đây là khi tâm hồn Vân xao động lúc biết người mẹ không còn ý định đi "giang hồ" nữa:

"Vân thở dài như trút được một mối băn khoăn nặng nề, và biết mẹ đang có điều suy nghĩ, Vân giả tảng quay mặt vào vách, nhưng óc nàng lẩn vẩn nghĩ: "Làm thế nào cho mẹ con ta có tiền". Nàng nhớ ngay đến chuyện những con chim quạ mang bánh đến nuôi sống những nhà tu hành ẩn dật đời xưa, nàng ước ao mẹ con nàng cũng được cái may mắn ấy. Có lẽ bây giờ nàng nhắm mắt lại, lát nữa mở ra, đã có sẵn sàng cả mọi thứ cần dùng."

Chúng ta xin tạm dừng ở đây. Dian và Tiến Văn kính chào tạm biệt quí vị, quí bạn và xin hẹn tiếp tục với nhân vật Thụy An vào giờ này tuần tới.

Tiến Văn

(.../.../...)

Kính chào quí thính giả, quí vị đảng viên cộng sản lâu năm và các bạn công an, bộ đội,

Hôm nay chúng ta tiếp tục với nữ sỹ Thụy An. Lần trước chúng ta đã thấy Thụy An là một nữ văn sỹ cách tân theo phương Tây về mọi đường, từ đường học vấn, lối sống, tới nghề nghiệp và hôn nhân. Nhưng con người Á Đông và tấm lòng yêu nước Việt của bà không vì thế mà mai một. Đây là những vần thơ Thụy An thốt ra khi thấy một người trai trẻ chí lớn của nước Việt:

"Em thương cảnh anh hàn sĩ

E rằng trọ học không lương

Em về kèo nài Thầy, Mẹ

Để cho anh giảng bài trường

Hận quá lòng em mười sáu

Dịu sao thương những là thương

Ngây thơ em đâu có biết

Mắt anh hừng trí bốn phương

Tay run nắm hồn dân tộc

Tóc xòa vương hận non sông

Môi bặm tai nghe rên xiết

Áo cơm đọa dưới cùm gông

...

Về thăm quê anh trong đó

Ngắm nhìn Hồng Lĩnh cao cao

Hùng vĩ chín mươi chín ngọn

Khí thiêng sản xuất anh hào."

Mặc dù trong suốt cuộc chiến chín năm giữa Pháp và Việt Minh, Thụy An luôn hoạt động ở vị thế của người thân Pháp, đối lập với Việt Minh nhưng sau Hiệp định Genève, Thụy An lại quyết định ở lại Hà Nội, sống trong lòng chế độ cộng sản và rồi bị chính chế độ đó cầm tù 17 năm và kìm hãm cho tới khi chết. Đó là một điều đặc biệt tới nay chưa thể lý giải nổi.

Tới nay có vài manh mối có thể giải thích cho việc Thụy An chọn ở lại Hà Nội sau 1954, trong khi các con và gia đình đã ở trong Nam.

Manh mối thứ nhất đến từ tin đồn rằng Thụy An đã đầu độc ông Đỗ Đình Đạo không lâu trước khi Việt Minh về tiếp quản Hà Nội, vì lẽ đó Thụy An trốn ở lại không đi Nam để tránh việc bị truy cứu. Nhưng người con trai của Thụy An lại cho rằng tin đồn đó là hoàn toàn sai vì Thụy An vẫn luôn thể hiện tình cảm yêu thương, trân trọng ông Đỗ Đình Đạo.

Manh mối thứ hai cho rằng Thụy An ở lại Hà Nội với ý định lập căn cứ chống Việt Minh lâu dài ở làng Hòa Xá quê bà. Nhưng manh mối này không đứng vững vì một phụ nữ chân yếu tay mềm, chỉ quen với việc cầm bút không thể nào lại mạo hiểm dấn thân vào một việc quá sức ngay cả với đấng mày râu trong một bối cảnh đơn độc như thế.

Manh mối thứ ba đến từ việc nhà thơ Lê Đạt ngụ ý Thụy An đã từng có liên lạc với Việt Minh trong thời kỳ kháng chiến chín năm. Manh mối này cho chúng ta một giả thuyết có thể Thụy An đã giúp Việt Minh trên tinh thần cứu quốc, giành độc lập hoặc Thụy An là một đặc vụ của Việt Minh dưới vỏ bọc nhà báo thân Pháp chăng, nên chính vì thế Thụy An mới tự tin ở lại Hà Nội sau 1954?

Đến nay tất cả các manh mối trên vẫn chỉ là manh mối.

Nhưng điều rất rõ ràng là nữ sỹ Thụy An là một trí thức có tư tưởng tự do phương Tây. Không những thế Thụy An còn là người tích cực vận động, truyền bá tư tưởng tự do, tin tức văn hóa phương Tây cho những văn nghệ sỹ khác trong "Nhân văn-Giai phẩm". Đây là xác nhận của nhà thơ Lê Đạt:

"Mỗi lần tôi gặp Thụy An sau khi nói chuyện về tư sản, tiểu thương bất mãn, chuẩn bị đi Nam, các tin BBC về hiệp thương, lại kể chuyện Tát-xi-nhi, chuyện các phóng viên chiến tranh, các tiểu thuyết tư sản, và sau hết đả kích vào sự lãnh đạo của Đảng cho là hạn chế sự phát triển của tài năng. Mỗi lần ở nhà Thụy An ra là mỗi lần tôi thấy mình tài giỏi thêm, oán Đảng thêm và chán nản thêm."

Một người như thế dĩ nhiên sẽ không thể dung hòa được với chế độ cộng sản. Tháng 03/1957 Thụy An bị chính quyền Hồ Chí Minh bắt. Chuyện kể rằng trong tù Hỏa Lò, Thụy An đã tự chọc mù một mắt để phản đối việc phải chào lá cờ đỏ sao vàng.

Hệ thống tuyên truyền của đảng cộng sản khi đó đã dùng mọi thủ đoạn đê tiện nhất để chuẩn bị dư luận, giống như những gì ngày nay họ vẫn làm, hòng che đậy sự trấn áp. Báo Thủ Đô ngày 23 tháng 4 năm 1958 đã đăng một bài với lời lẽ kinh khủng như thế này:

"Hành tung của con mẹ phù thủy ấy là đi máy bay dự các cuộc nhảy dù và ra khắp các mặt trận để cung cấp tin tức cho nhiều đài và báo địch; còn đời sống riêng là luôn luôn ra vào buồng những thằng Tát-xi-nhi, Cô-nhi... Cuối 1953, nó liên lạc chặt chẽ với tụi tơ-rốt-kít Hồ hữu Tường và cổ động tích cực cho báo Đông phương với nội dung tuyên truyền thuyết "trung lập chế" (trung lập hay chính là tay sai cho đế quốc?)..."

Tháng 01/1960 Thụy An ra tòa, bị kết vào tội gián điệp với mức án 15 năm tù. Nhưng mãi tháng 10/1974 Thụy An mới được thả về sống ở quê Hòa Xá, Hà Tây. Năm 1976 Thụy An chuyển vào Sài Gòn sống một cuộc đời thầm lặng và qua đời ngày 10/06/1989 hưởng thọ 73 tuổi.

Năm 2004, nhà thơ Lê Đạt tuyên bố:

"Tôi có thể bảo đảm 100% chị ấy không phải là gián điệp. Tại vì thế này: Nếu là gián điệp thì phải có chứng cớ chứ! Chị nhận tiền của ai? Nhận tiền ở đâu? Liên lạc với ai? Cho đến bây giờ tôi vẫn thấy đó là một câu hỏi mà nhà nước chưa trả lời tôi được".

"Tôi vẫn khao khát và thiết tha có một dịp nào đó, người ta phục hồi chị Thụy An một cách chính thức. Không có thì riêng tôi, đối với chị Thụy An, tôi vẫn cho là món nợ. (...) Riêng tôi không bao giờ tôi quên công của chị Thụy An đối với tôi cả."

Thưa quí vị, quí bạn, nhưng dù những kẻ cầm quyền có xử sự thế nào chăng nữa, Thụy An đã và mãi luôn là một linh hồn có sức lay động những linh hồn khác ngả về phía nhân bản, tự do và văn minh.

Dian và Tiến Văn kính chào tạm biệt quí vị, quí bạn và xin gặp lại vào giờ này tuần tới.

Tiến Văn

25/05.2014