Nữ tướng Bùi Thị Xuân

Danh Nhân Nước Việt
Kính thưa quý thính giả,

Một phụ nữ bình thường trở thành một danh tướng được đời sau kính trọng, bà được xem là một Anh thư nước Việt vì yêu nước thương dân, kiên cường chiến đấu với tinh thần bất khuất, khi bại trận vẫn hiên ngang trước khi bị hành hình.

Trong tiết mục “Danh nhân nước Việt” tuần này, chúng tôi xin gửi đến quý thính giả bài “Nữ tướng Bùi Thị Xuân” của Việt Thái qua giọng đọc của Minh Nguyệt để chấm dứt chương trình phát thanh tối hôm nay

Nữ tướng Bùi Thị Xuân là người đứng đầu trong Tây Sơn Ngũ Phụng gồm: Bùi Thị Xuân, Bùi Thị Nhạn, Trần Thị Lan, Nguyễn Thị Dung và Huỳnh Thị Cúc. Bà là người ở thôn Xuân Hòa, tổng Phú Phong, huyện Tuy Viễn, phủ Quy Nhơn. Do sinh trưởng trong một gia đình khá giả, bà sớm được học cả văn lẫn võ.

Tương truyền, bà có nhan sắc, khéo tay, viết chữ đẹp, giỏi cưỡi ngựa bắn cung và luyện voi. Khi được Đô thống Ngô Mạnh truyền dạy võ nghệ, công phu của bà thăng tiến rất nhanh. Nhờ vậy, về sau bà giải nguy cho Thái phó Trần Quang Diệu lúc ông kiệt sức vì đấu với hổ dữ. Từ đó hai người trở thành vợ chồng, cùng chiến đấu dưới ngọn cờ của nghĩa quân Tây Sơn.

Nhờ tinh thông văn võ cộng với lòng dũng cảm, Bùi Thị Xuân cùng chồng nhanh chóng trở thành tướng lãnh trụ cột, góp công lớn cho quân Tây Sơn ngay từ đầu.

Trong trận đại phá quân Mãn Thanh vào đầu xuân năm Kỷ Dậu (1789), bà chỉ huy tượng binh trong đạo Trung quân do vua Quang Trung chỉ huy. Trong những năm tiếp theo, bà và chồng mỗi người đều cầm quân đi dẹp loạn, trong đó có loạn quân của hoàng thân Lê Duy Chỉ cấu kết với Tù trưởng Bảo Lạc.

Giữa lúc nhà Tây Sơn đang từng bước ổn định tình hình trong nước, ngày 29/7/1792, vua Quang Trung đột ngột băng hà. Kể từ đó, vương triều Tây Sơn bắt đầu suy yếu vì vua Cảnh Thịnh còn nhỏ, lại bị người cậu ruột là Thái sư Bùi Đắc Tuyên chuyên quyền.

Thời gian này, bà được cử vào trấn thủ Quảng Nam. Đến khi cha con Bùi Đắc Tuyên bị tướng Võ Văn Dũng giết, bà được lệnh hồi triều.

Nghe tin nội bộ nhà Tây Sơn đang xáo trộn, Nguyễn Ánh liền đưa quân tấn công Quảng Nam, nhưng khi vừa tiến quân vào thành liền bị bà phục kích đánh bại.

Mùa xuân năm 1802, vua Cảnh Thịnh cầm quân đi chiếm lại Phú Xuân. Trong chiến dịch này, bà chỉ huy 5 ngàn quân theo hộ giá. Thấy thế trận ngày càng bất lợi, bà cưỡi voi liều chết đánh vào lũy Trấn Ninh, nơi Nguyễn Ánh đang cố thủ. Nguyễn Ánh cùng tướng sĩ hốt hoảng chia quân vượt sông Linh Giang đánh bọc hậu mở đường máu thoát thân. Nào ngờ vua Cảnh Thịnh thấy quân Nguyễn tràn qua nhiều, tưởng nguy khốn liền cho lui binh.

Đến khi nghe tin tướng Nguyễn Văn Trương phá tan thủy binh Tây Sơn ở cửa biển Nhật Lệ, tướng giữ thành đầu hàng, tinh thần quân sĩ của bà sa sút... Bà phải rút lui.

Được tin đại quân Tây Sơn thua to ở Trấn Ninh, Tư đồ Vũ Văn Dũng và Thái phó Trần Quang Diệu biết không thể giữ thành Quy Nhơn nên đem tượng binh đi qua Lào, ra Nghệ An để hợp quân với vua Cảnh Thịnh chống giữ. Nhưng khi đến châu Quỳ Hợp, vào đất Hương Sơn, được tin thành Nghệ An thất thủ, bà cùng chồng rút về huyện Thanh Chương. Mấy hôm sau, cả hai đều bị quân nhà Nguyễn bắt sống.

Nguyễn Ánh lên ngôi lấy hiệu là Gia Long, ra lệnh chém đầu Trần Quang Diệu và hành hình nữ tướng Bùi Thị Xuân bằng cách cho voi dầy.

*****

Một trong những triều đại hiển hách nhưng lãnh nhận nhiều oan khiên nhất trong sử Việt, có lẽ là triều đại Tây Sơn, một triều đại có công thống nhất sơn hà sau thời kỳ Trịnh - Nguyễn phân tranh suốt hơn một thế kỷ, khiến đất nước chia thành 2 miền Nam - Bắc.

Công luận đều khen ngợi uy danh và tiết tháo của nữ tướng Bùi Thị Xuân vì bà rất thương dân, kiên cường chiến đấu, bất khuất khi bại trận và hiên ngang khi bị hành hình.

Giáo sư sử học Nguyễn Khắc Thuần, viết:

“Trong cuộc khởi nghĩa Tây Sơn nói riêng và trong lịch sử Việt Nam nói chung, bà Bùi Thị Xuân là một hiện tượng rất đặc biệt. Cùng với chồng và hàng vạn nghĩa sĩ Tây Sơn, bà đã đi suốt cả một cuộc trường chinh ba chục năm trời, anh dũng chống cả thù trong lẫn giặc ngoài, một lòng một dạ cứu dân cứu nước. Từ một phụ nữ bình thường, bà trở thành một danh tướng được đời đời kính trọng”.  

Sau triều đại Hai Bà Trưng, thời Tây Sơn cũng xuất hiện nhiều nữ tướng có võ nghệ cao cường, trong đó có 2 phụ nữ mang họ Bùi là Bùi Thị Xuân và Bùi Thị Nhạn. Họ là những người đã cùng với chồng mang lại những chiến công hiển hách, từ việc đánh đuổi quân Thanh ở Bắc Hà cho đến tiêu diệt quân Xiêm La ở miền Nam, hay đốt cháy các chiến thuyền của đạo quân đánh thuê phương Tây do Nguyễn Ánh cầu viện.

Gần hai ngàn năm trôi qua kể từ sau cuộc khởi nghĩa Mê Linh của Hai Bà Trưng, giòng máu quật cường của dân tộc vẫn tiếp tục luân chảy trong giới anh thư nước Việt, điển hình là nữ tướng Bùi Thị Xuân. Tên tuổi của bà đã đi vào lịch sử đấu tranh hào hùng của dân tộc trước các binh hùng tướng mạnh từ phương Bắc. Mặc dù thất trận, bị hành hình, nhưng ý chí quật cường và lòng yêu nước của bà vẫn là tấm gương sáng cho hậu thế noi theo.