Kính thưa quý thính giả, dưới sự lãnh đạo tập trung của đảng, Viện Hàn Lâm Khoa Học Xã Hội theo mô hình của Liên Xô là một định chế bảo thủ, thiển cận, duy trì quyền lợi phe nhóm thay vì là một lực lượng trí thức khai phóng, góp phần trí tuệ và xây dựng dân chủ cho đất nước.
Mời quý thính giả đài ĐLSN nghe phần Bình Luận của TS Phạm Quý Thọ với tựa đề: “Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội: Đảng thất bại trong mô hình quản lý trí thức tập trung ” sẽ được Hướng Dương trình bày để kết thúc chương trình phát thanh ĐLSN tối hôm nay.
TS Phạm Quý Thọ
Tập thể lãnh đạo của Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam (KHXH) đã bị Đảng Cộng sản cầm quyền (ĐCS) kỷ luật nghiêm khắc. Cuối tháng 9/2022, Ủy ban Kiểm tra Trung ương (KTTW) đã cảnh cáo Ban Thường vụ Đảng ủy Viện các nhiệm kỳ 2015-2020, 2020-2025. Nhiều vi phạm trong các hoạt động đã được chỉ ra: “Công tác cán bộ; quản lý, sử dụng tài chính, tài sản, đầu tư công; quản lý nghiên cứu khoa học; đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ; giải quyết khiếu nại, tố cáo.” Nguyên nhân chủ quan được nhấn mạnh do không tuân theo các “nguyên tắc, quy chế làm việc của Đảng” và “buông lỏng” quản lý… Rõ ràng đây là sự việc nghiêm trọng và, hơn thế, sự suy thoái cả tập thể lãnh đạo cảnh báo sự thất bại của mô hình quản lý trí thức tập trung.
Về hình thức, Viện HL là nơi danh tiếng, quy tụ hàng nghìn trí thức, nghiên cứu viên, giảng viên có học hàm, học vị cao như các giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ của nhiều thế hệ. Đặc điểm nổi bật của mô hình này là mọi hoạt động của giới trí thức đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng CS, mỗi chức danh lãnh đạo chuyên môn song trùng với chức danh lãnh đạo chính trị, Đảng. Trong án kỷ luật nêu trên của Đảng một loạt cá nhân lãnh đạo Viện bị kỷ luật được chỉ chức danh Đảng trước rồi mới đến chức vụ chuyên môn. Chẳng hạn, ông Bùi Nhật Quang (Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Đảng ủy Viện, Chủ tịch Viện HL), các vị trí khác cũng sắp xếp theo thứ tự này như Phó bí thư, Trưởng ban Tổ chức Đảng ủy, Phó chủ tịch Viện hay Ủy viên Ban Thường vụ, Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Đảng ủy, Viện trưởng Dân tộc học… Trong đó, ông Quang là lãnh đạo “chịu trách nhiệm chính, trách nhiệm người đứng đầu về những vi phạm, khuyết điểm” nêu trên đã bị bãi nhiệm tư cách Uỷ viên TƯ Tại Hội nghị TƯ 6 khoá 13 (từ ngày 3 đến 9/10/2022).
Các cán bộ lãnh đạo trên là những người được đào tạo bài bản và, hơn thế họ được chọn, về nguyên tắc, theo các quy định của Đảng, trong đó tiêu chí ưu tiên “hồng” (chính trị) hơn “chuyên” (chuyên môn) và thậm chí được coi như là “hạt giống đỏ” tiếp bước truyền thống các thế hệ cha ông hay được bảo trợ, giới thiệu bởi lãnh đạo cấp cao đương nhiệm. Chẳng hạn, ông Đặng Xuân Thanh từng là con trai cố Viện trưởng Đặng Xuân Kỳ, nghĩa là cháu trai cố Tổng Bí thư Đảng CS Trường Chinh (tên thật là Đặng Xuân Khu)…
Ngoài ra, một trong những nhiệm vụ của Viện hàn lâm KHXH là xác định các phạm trù, tiêu chuẩn mới trong các lĩnh vực xã hội và nhân văn cho các hành vi tập thể hay cá nhân của chế độ mới, nhà nước XHCN, ngày càng trở nên bất khả thi… Chẳng hạn, các chuẩn mực ý thức hệ dựa vào chủ nghĩa tập thể như “đạo đức cách mạng”, “con người mới XNCN”, “dân chủ XHCN”… ngày càng xa với thực tế. Như đã biết, các tiêu chuẩn, thông số kỹ thuật như khoảng cách giữa hai đường ray xe lửa, điện áp, phích cắm điện… đã từng chế tạo khác biệt với kinh tế tư bản chủ nghĩa, nhưng đã không chứng tỏ được ưu thế, nay các công cụ thị trường, quản trị doanh nghiệp mới đã thay thế phương thức kế hoạch hoá tập trung… Trong môi trường như vậy các chuẩn mực về xã hội và nhân văn nêu trên không thể không chịu tác động.
Suy cho cùng, sự thất bại của mô hình quản lý này chính là sự lãng phí nhân lực chất xám như yêu cầu cấp thiết cải tổ mạnh mẽ Viện Hàn lâm KHXH. Dự án cải” tổ phải hướng đến tạo môi trường tự do sáng tạo, tự chủ gắn với thực tế thay vì quản lý tập trung theo kiểu bao cấp. Luận cứ quan trọng nhất cho chính sách cải tổ dựa vào đặc thù hoạt động tri thức và xu hướng thay đổi của giới “trí thức công” trong bối cảnh chuyển đổi sang thị trường.
Trí thức luôn là “đối tượng" quản lý của Đảng CS. Trí thức từng bị “coi thường” bởi quan điểm giai cấp trong thời kỳ cách mạng, nhưng dần họ có vai trò to lớn hơn theo xu hướng Đổi mới, trong đó bộ phận tri thức công được hình thành. Thuật ngữ này trong tiếng Anh là establishment intellectual, một khái niệm về bộ phận trí thức hàn lâm dưới sự lãnh đạo của Đảng, thường là các nghiên cứu viên, giảng viên có bằng cấp và trình độ cao như các giáo sư, tiến sĩ… Họ được đào tạo từ các nguồn khác nhau, đa số từ các nước XHCN cũ, số ít trẻ hơn từ phương Tây và Mỹ.
Giới trí thức công đang “chuyển hoá” dưới sự tác động của thị trường. Họ là những người hoạt động chuyên môn trong lĩnh vực đặc thù, nhưng có ảnh hưởng nhất định đến chính sách của Đảng, Nhà nước và công luận. Trong công việc của mình, đa số trí thức công đều suy nghĩ với các khái niệm, phạm trù hoặc tham chiếu của phương Tây và, thông qua các cách viết lách khác nhau, họ tìm cách báo hiệu với các cơ quan chức năng rằng họ vẫn trung thành với Đảng và Nhà nước, nhưng đồng thời nêu ra nội dung, chẳng hạn liên quan đến cải cách thể chế, theo đó mà không ít lãnh đạo của chế độ mong muốn đất nước phát triển kinh tế nhanh hơn và theo hướng dân chủ hơn…
Giới trí thức công rất hiếm khi là những người bất đồng chính kiến và, với bản tính ‘trí thức’ dễ chấp nhận luật chơi của chính trị do Đảng CS quy định. Đảng hiểu điều này nên yêu cầu họ trung thành với chế độ dựa trên hệ tư tưởng về XHCN không tưởng nhưng hấp dẫn, được vận hành bởi sức mạnh chuyên chế gieo rắc nỗi sợ hãi đồng thời với ban phát đặc quyền đặc lợi. Ngoài ra, “phương pháp luận biện chứng và lịch sử Mác - Lênin” - cách tư duy phức tạp được yêu cầu chứng tỏ trong mọi nghiên cứu như “chiếc vòng kim cô”, cái bẫy “vô minh” nhận thức khi tri thức là vô hạn mà nhận thức của cá nhân hoặc nhóm người là có giới hạn mà giới tri thức luôn bị sa vào, không thể sáng tạo, đột phá.
Từ sự phân tích trên cho thấy việc cải cách Viện Hàn lâm KHXH sẽ là chính sách lâu dài và thách thức khi thái độ định kiến vẫn nặng nề rằng việc theo đuổi nhiều tự do hơn và dân chủ hơn có thể dẫn đến hỗn loạn… Sự suy thoái đang diễn ra tại Viện dù nghiêm trọng nhưng trong bối cảnh tập trung quyền lực Đảng CS sẽ vẫn ‘ra tay’ theo cách trừng phạt quan chức ‘hư hỏng’ và ‘thay máu’ nhân sự lãnh đạo sao cho cơ quan này tiếp tục nằm trong sự kiểm soát nghiêm ngặt.
No comments:
Post a Comment