Chống nạn thu phí ở BOT Cai Lậy – mẫu mực về phản kháng dân sự phi bạo lực, Phần 2

Đất Nước Đứng Lên

Bài học thứ hai: Bắt đầu từ việc nhỏ
Phong trào Otpor! (có nghĩa là “phản kháng”) ở Serbia để lại một nguyên tắc đấu tranh quan trọng: Bắt đầu từ những công việc nhỏ, có vẻ ít tính chính trị, ít nhạy cảm, ít nguy hiểm nhất, sao cho ai cũng có thể làm được. Và đó nên là những việc vẫn nằm trong khuôn khổ luật pháp quốc gia.

Tuần hành đến Bộ Giao thông – Vận tải, ủy ban nhân dân địa phương để phản đối các trạm thu phí “nằm sai chỗ”, hoặc quyết liệt từ chối nộp phí, thì không phải ai cũng dám làm ngay vì rất dễ bị quy chụp là chống phá nhà nước. Nhưng giảm tốc độ, đi xe thật chậm, nộp tiền lẻ khi qua trạm thu phí, như các tài xế đi qua trạm cầu Bến Thủy, Cai Lậy đã làm, gây tắc nghẽn hay là “ùn ứ” theo cách gọi lâu nay của ngành cảnh sát giao thông, thì là việc đúng luật và không có gì nguy hiểm, theo nghĩa là chẳng có lý do gì để bị đàn áp. Tài xế nào cũng có thể tham gia.
Nói cách khác, hành động nộp tiền lẻ là một cách gây khó khăn cho những kẻ bóc lột, nhưng nó lại vẫn là việc chấp hành luật pháp. Vì thế, nó đặt kẻ bóc lột vào tình cảnh “tức tối nhưng không làm gì được”. Cùng lắm thì nhà đầu tư chỉ có thể làm đơn cầu cứu công an. Nhưng công an cũng bị đặt vào thế lưỡng nan: Trấn áp cũng dở (vì không có cớ, và dễ đổ thêm dầu vào lửa phẫn nộ của cư dân mạng), mà không trấn áp cũng dở (các lái xe cứ tiếp tục làm tới).
Bài học thứ ba: Thu hút dư luận ủng hộ
Mặc dù là hành động phản kháng (vốn dĩ bị gắn nhãn là chống đối ở Việt Nam), nhưng “chiến dịch tiền lẻ” của những người lái xe lại tạo được một hình ảnh hoàn toàn khác với những gì người dân thường hình dung. Đó là sự thông minh, hài hước, gây cười.
Trong các nhóm Facebook, cánh lái xe tán chuyện rôm rả, vui vẻ về “chiến dịch”. Họ đăng tải và phát tán những hình ảnh đẹp hoặc gây cười, những clip nhạc chế xung quanh vụ “tiền lẻ qua trạm Cai Lậy”.
Họ cũng có ý thức giữ gìn hình ảnh khi bị quay phim: Hình một anh lái xe trẻ (Phạm Việt) cười rạng rỡ đưa tập tiền 200 đồng cho nhân viên thu phí, do phóng viên Thanh Niên chụp, lan truyền trên mạng Internet và còn được chế lại như một tấm áp phích của thời “Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây”; ai nhìn thấy cũng phải phì cười và chắc chắn là sẽ không dễ quên.
Giống như hiệu ứng mà quảng cáo tạo ra ở người tiêu dùng, hình ảnh này của “chiến dịch tiền lẻ” khiến cho ai chưa quan tâm, chẳng biết gì đến vụ việc, thì sẽ quan tâm; ai biết rồi thì sẽ thấy thích thú và ủng hộ những người lái xe; mà ai chống họ thì cũng khó mà dám công khai chửi bới (trừ một số ít có tư duy như dư luận viên).
Nói về “chiến dịch tiền lẻ”, người ta không thấy ở việc phản kháng đó một hành vi cực đoan, thù hận nào cụ thể, mà chỉ nhớ đến nụ cười rạng rỡ, khuôn mặt dễ mến của anh chàng lái xe, và gương mặt kiên nhẫn của cô nhân viên thu phí cầm xấp tiền lẻ. Phạm Việt được mệnh danh là “hot boy Cai Lậy”.
Bên cạnh việc chấp hành pháp luật, trong việc tạo một hình ảnh đáng mến, các lái xe cũng nhắc nhau giữ thái độ ôn hòa, tránh mọi điều tiếng rằng họ thô tục hay bạo lực. Tất nhiên, vẫn có một vài bài báo trong đó có những câu, từ mang tính chụp mũ, như: “Không chỉ vậy, một vài tài xế còn có lời lẽ không đúng mực gây ức chế tâm lý cho nhân viên” (Thanh Niên, 5/8), “Trạm thu phí dịch vụ đường bộ Cai Lậy đã tạm ngưng thu phí sau khi một số đối tượng xuất hiện cản trở, không cho thu phí” (Tuổi Trẻ, 15/8). Song, tất cả đều bị cộng đồng mạng chỉ trích, cũng như mọi phản ứng tiêu cực của nhà đầu tư hay quan chức đều bị bêu lên mạng, đặc biệt nhờ vai trò của một số Facebooker có ảnh hưởng. Và đó là bài học thứ tư, thứ năm.
Bài học thứ tư: Có người nổi tiếng góp sức
Trong mọi chiến dịch truyền thông trên mạng xã hội về một vấn đề nào đó, không thể thiếu các Facebooker nổi tiếng. Vụ “tiền lẻ qua trạm Cai Lậy” của các lái xe cũng vậy, ngay từ đầu, nó đã được nhiều Facebooker chính trị có tiếng như Hoàng Dũng, Nguyễn Lân Thắng, Nguyễn Chí Tuyến, các nhà báo Trung Bảo, Trương Hữu Danh hưởng ứng.
Nói cách khác, chọn lựa những người có ảnh hưởng và tranh thủ sự ủng hộ của họ là việc khôn ngoan mà các phong trào phản kháng dân sự nên thực hiện.
Bài học thứ năm: Vạch trần mọi hành vi xấu
Mọi phát ngôn, hành động tiêu cực của nhà đầu tư hoặc quan chức đều bị bêu lên mạng để dư luận chỉ trích và chê cười.
Ví dụ như chuyện ông Nguyễn Phú Hiệp, Giám đốc Công ty TNHH BOT đầu tư QL1 Tiền Giang, gửi đơn cầu cứu công an tỉnh; chuyện nhà đầu tư quay phim, ghi hình các tài xế, ghi biển số xe họ, nộp cho công an; chuyện ông Trần Văn Bon – Giám đốc Sở Giao thông – gửi công văn đến UBND tỉnh Tiền Giang, quy chụp hành động trả tiền lẻ qua trạm là chống đối nhà đầu tư; chuyện ông Nguyễn Đức Kiên, Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, gọi hành vi bỏ tiền lẻ vào chai nộp phí là “văn hóa ứng xử có vấn đề”.
Trên thực tế, chính công an địa phương, nơi đặt trạm BOT, còn bị buộc tội là có hành động gây rối, tấn công người dân. Nhân chứng (dân địa phương) khẳng định ông Huỳnh Văn Tài, Trưởng công an xã Phú An, mặc thường phục, đã ném đá bươu đầu phóng viên báo Thanh Niên tác nghiệp ở trạm Cai Lậy. Đoạn clip ghi lại cảnh này cũng đã được tung lên mạng.
Từ quan chức, nhà đầu tư, đến công an, ai làm sai đều bị cộng đồng mạng phát hiện, lên án và chế nhạo. Trạm BOT Cai Lậy bị gọi là “trạm hút máu Cai Lậy”.
Điều đó đẩy tất cả bọn họ vào tình trạng phải thủ thế hoặc yếu thế, khó mà công khai ra tay mạnh hơn nữa. Nói cách khác, vạch trần, công bố rộng rãi, chỉ trích cái xấu, cái tiêu cực chính là một cách tự bảo vệ.
Bài học thứ sáu: Can đảm, đi đến cùng
Đây không phải là bài học cuối cùng. Đấu tranh thay đổi xã hội, phản kháng dân sự là những công việc khó khăn và đòi hỏi nhiều phẩm chất, kỹ năng, kiến thức, và có thể rút ra từ đó rất nhiều bài học. Song, can đảm, không sợ hãi để đi đến cùng là một phẩm chất nổi bật.
Anh Vũ Huy Hoàng cho biết: “Anh em tài xế lạc quan. Rất tin là đấu tranh sẽ đạt kết quả mong muốn. Tất nhiên có những người vẫn đóng tiền bình thường khi đi qua trạm, nhưng những ai đã tham gia “chiến dịch tiền lẻ” này rồi thì đều vững vàng lắm.”
“Anh em cũng vẫn bàn bạc với nhau, dự đoán trước các khả năng đối phó của phía nhà đầu tư để nghĩ ra cách hóa giải mới. Cái chúng tôi muốn đạt được là phải dẹp cái trạm BOT đó về đúng vị trí của nó và thu đúng giá trị mà nhà đầu tư đã bỏ ra để làm đường tránh. Cứ công ty nào làm đường tránh lại dựng trạm bừa phứa, đè cổ dân ra thu tiền, thì loạn”, anh nói.

Đoan Trang