Tổng đốc Đào Doãn Địch

Thứ Bảy 28.05.2016

Kính thưa quý thính giả, Lịch sử Việt Nam thời cận đại ghi lại, không những chỉ có Tổng đốc Hoàng Diệu đã tuẫn tiết để giữ tiết tháo trước cơn quốc nạn, mà còn có một vị Tổng đốc từ quan về quê lãnh đạo các văn thân yêu nước chống Pháp. Trong tiết mục "Danh nhân nước Việt" tuần này, chúng tôi xin gửi đến quý thính giả bài "Tổng đốc Đào Doãn Địch" của Việt Thái, qua giọng đọc của Tam Thanh để chấm dứt chương trình phát thanh tối hôm nay.

Đào Doãn Địch tên thật là Đào Tăng Sắt, tự Doãn Địch, hiệu Cao Mô. Ông sinh năm Quý Tỵ (1833) tại làng Tùng Giản, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định. Ông làm quan cho triều Nguyễn, căn cứ vào sắc phong của vua Hàm Nghi, ký ngày 17 tháng 3 âm lịch năm Ất Dậu (1885), thì trước đó ông giữ chức "Kiểm Biện ở dinh Long Võ".

Về sau vì thấy ông "văn học khả quan, tài năng khả thủ, đủ mưu kế chánh trị, thanh liêm, thận trọng, cần mẫn, giữ đúng quan châm, có thành tích siêng năng" nên vua Hàm Nghi đặc cách thăng ông chức "Phụng Nghị Đại phu", hàm Hồng lô Thiếu khanh, sung chức "Kiểm biện các Bảo và dinh Kỳ Võ".

Ngày 5/7/1885, kinh thành Huế thất thủ. Sau đó, vua Hàm Nghi xuất bôn, truyền hịch Cần Vương kêu gọi toàn dân vùng dậy chống giặc Pháp xâm lăng, được đông đảo dân chúng Bình Định tham gia.

Hưởng ứng hịch Cần Vương, ông Đào Doãn Địch đang là Tổng đốc Bình Định liền từ quan, cầm đầu các văn thân chống quân Pháp. Ông chiêu mộ được khoảng 600 nghĩa quân, lập căn cứ ở thôn Tùng Giản (nay thuộc xã Phước Hòa, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định). Tin lan nhanh đến các tỉnh Quảng Ngãi, Phú Yên... khiến hàng ngàn người thuộc mọi tầng lớp tìm đến tham gia vào đoàn quân khởi nghĩa của ông.

Lúc bấy giờ, tại làng Phú Lạc, quận Bình Khê, có người thanh niên 25 tuổi tên Mai Xuân Thưởng văn võ song toàn, chiêu mộ được nhiều nghĩa quân dũng cảm cũng mang quân về dưới trướng của ông.

Giữa tháng 7 năm 1885, thủ lãnh Đào Doãn Địch chỉ huy đánh chiếm thành Bình Định và trừng trị viên quan thân thực dân Pháp là Tổng đốc Lê Thận.

Từ Quy Nhơn, quân Pháp kéo lên bao vây đàn áp, ông dàn quân kháng cự. Hai bên giao tranh dữ dội ở Trường Úc và Phong Niên. Trước hỏa lực mạnh của giặc Pháp, lực lượng nghĩa quân của ông bị đánh tan, buộc phải chạy về đại bản doanh của Mai Xuân Thưởng, lúc này đang đặt tại Lộc Đổng (Đồng Hươu) ở thôn Phú Phong thuộc huyện Bình Khê (nay là huyện Tây Sơn), tỉnh Bình Định.

Tháng 9 năm đó (1885), thủ lãnh Đoàn Doãn Địch lâm bệnh mất, hưởng dương 52 tuổi. Trước khi mất, ông giao quyền chỉ huy lại cho Mai Xuân Thưởng, khi ấy là Tán tương Quân vụ, lãnh đạo phong trào kháng chiến tại Bình Định.

Sau khi làm lễ tế cờ tại Lộc Đổng, Mai Xuân Thưởng cho xuất quân và giao chiến với đối phương nhiều trận tại Cẩm Vân, Thủ Thiện, Hòn Kho (Tiên Thuận)... Dưới trướng của thủ lãnh nghĩa quân Mai Xuân Thưởng, có những người sau này cũng nổi danh trong lịch sử kháng chiến chống Pháp như Tăng Bạt Hổ, Nguyễn Bá Huân, Hồ Tá Quốc, Võ Đạt.. và hàng ngàn sĩ phu đến từ các tỉnh Phú Yên, Khánh Hòa và Bình Thuận.

Nhận thấy lực lượng của Mai Xuân Thưởng ngày càng lớn mạnh và gây nhiều thiệt hại cho mình, thực dân Pháp đem pháo hạm án ngữ cửa biển Quy Nhơn, đồng thời sai Trần Bá Lộc đưa quân từ tỉnh Khánh Hòa đánh ra, Nguyễn Thân từ Quảng Ngãi đánh vào.

Nhờ pháo binh yểm trợ, hai cánh quân này bắt tay nhau tiến vào Phú Phong. Tháng 3 năm 1887, sau trận ác chiến ở Bàu Sấu (An Nhơn), Mai Xuân Thưởng bị thương nặng, phải rút tàn quân vào Linh Ðỗng (núi Phú Phong) ẩn náu, tính kế kháng chiến lâu dài. Đến tháng 4, Trần Bá Lộc ra lệnh tàn sát dân chúng và tra tấn mẹ ông ngay tại quê nhà. Vì quá thương mẹ, Mai Xuân Thưởng ra nạp mạng để cứu mẹ và dân lành. Triều đình Huế ra lệnh hành quyết ông sau khi không thể chiêu hàng.

* * *

Lịch sử VN gần 5 ngàn năm ghi nhận hàng trăm cuộc khởi nghĩa đẫm máu để giành lại nền độc lập cho nước nhà, đến độ chính Tổng thống Mỹ Barack Obama cũng tỏ lòng ngưỡng mộ những người con oai hùng của nước Việt như Lý Thưòng Kiệt, Hai Bà Trưng... trong bài diễn văn đọc tại Hà Nội vào ngày 24/5 vừa qua.

Thế nhưng so với một ngàn năm Bắc thuộc, trong 80 năm giặc Pháp đô hộ VN, hàng hàng lớp lớp anh hùng hào kiệt đã nối tiếp nhau xuất hiện để giành lại chủ quyền quốc gia và dân tộc ở khắp 3 miền, đặc biệt là tại miền Trung, vùng đất cằn cỗi nhất nước nhưng lại sản sinh ra nhiều thủ lãnh nghĩa quân nổi tiếng như Đào Doãn Địch hay Mai Xuân Thưởng. Các phong trào khởi nghĩa này đã hoạt động rộng khắp suốt bao nhiêu năm, gây khốn đốn cho thực dân Pháp suốt mấy chục năm, trước khi đảng cộng sản VN ra đời. Chính vì thế, dù chế độ cộng sản luôn nỗ lực bôi xóa giai đoạn lịch sử này, nhưng mãi mãi không thể bôi xóa công lao và chiến tích của những Hoàng Hoa Thám, Trương Công Định, Đào Doãn Địch và Mai Xuân Thưởng.

Điều đáng buồn là sau 70 năm sống dưới sự cai trị tàn bạo của đảng CSVN, truyền thống bất khuất của cha ông dường như đã biến mất trong giòng máu của các thế hệ hiện nay. Mặc dù biết rõ là chế độ cộng sản đang vô cùng thối nát, nhưng lác đác chỉ có vài nhân sĩ trí thức chấp nhận dấn thân vào con đường đấu tranh, dù chỉ là bảo vệ môi trường đang bị hủy diệt.

Không hiểu là khi vỗ tay tán thưởng các lời ca tụng lịch sử VN của vị tổng thống Mỹ, có bao nhiêu người Việt biết được bài hịch "Nam quốc sơn hà" của đức Lý Thường Kiệt, một trong những bài giáo khoa đã hun đúc tính thần bất khuất của các sĩ phu VN như Đào Doãn Địch và Mai Xuân Thưởng?

Tam Thanh