Đại học sĩ Nguyễn Cư Trinh

Danh Nhân Nước Việt

Kính thưa quý thính giả,

Lịch sử Việt Nam ghi lại, một vị tướng văn võ song toàn có công lớn trong việc trấn giữ biên cương phía Nam và chinh phạt Chân Lạp, lập nên chủ quyền vùng đất mới ở miền Nam trong công cuộc Nam tiến của chúa Nguyễn.

Trong tiết mục “Danh nhân nước Việt” tuần này, chúng tôi xin gửi đến quý thính giả bài “Đại học sĩ Nguyễn Cư Trinh” của Việt Thái qua giọng đọc của Minh Nguyệt để chấm dứt chương trình phát thanh tối hôm nay.

Nguyễn Cư Trinh, sinh năm 1716 tại xã An Hòa, huyện Hương Trà, phủ Triệu Phong, tỉnh Thừa Thiên, Huế. Ông tên thật là Nguyễn Đăng Nghi, tự là Cư Trinh, xuất thân trong một gia đình có truyền thống hiếu học, ngay từ nhỏ đã nổi tiếng là người hay chữ trong vùng. Cha ông là Nguyễn Đăng Đệ nổi tiếng về văn chương, làm Tri huyện Minh Linh, phủ Quảng Bình, xứ Thuận Hóa.

Năm 18 tuổi, Nguyễn Cư Trinh đỗ khoa thi Hương, được bổ làm Huấn đạo.
Năm 1740, đỗ Hương Cống, được bổ làm Tri phủ Triệu Phong.

Năm 1741, được cử vào Viện Văn Chức.

Năm 1744, phụ trách soạn thảo văn thư cho triều đình.

Năm 1750, giữ chức vụ Tuần phủ Quảng Ngãi.

Năm 1753, được bổ làm Ký Lục dinh Bố Chính (Quảng Bình), kiêm Tào Vận Sứ cùng Thống suất Thiện Chính dẫn quân đi thu phục Chân Lạp.
Khi đến Quảng Ngãi giữ chức Tuần Phủ, ông đã làm tập thơ chữ Nôm tên Sãi Vãi phổ biến rộng rãi nhằm khích lệ tinh thần binh sĩ. Dân quân cùng nhau hăng hái lập đồn điền, tăng gia sản xuất, canh phòng cẩn mật ở các nơi trọng yếu và thực hiện chính sách kinh tế quốc phòng. Do đó, giặc cướp không thể phát triển nên phải kéo nhau ra đầu hàng. Ông không giam cầm mà tha cho về quê, tạo công ăn việc làm để sinh sống khiến cả triều đình nhà Nguyễn khâm phục tài ba và đức độ của ông.
Từ năm 1753 đến năm 1765, ông đóng góp nhiều công lao to lớn khi trấn giữ biên cương phía Nam cho chúa Nguyễn, chinh phạt Chân Lạp khiến Quốc vương Nặc Nguyên thua trận, dâng 2 phủ Tầm Bôn và Lôi Lạt để tạ tội. Trong cuộc chiến này, ông dâng sớ bày kế tằm ăn dâu, khuyên Chúa Nguyễn nhận 2 phủ mới, cho người Côn Man được định cư tại vùng biên giới Việt - Chân để ngăn chặn quân Chân Lạp trở lại gây hấn.

Trong thời gian ở miền Nam, ông chú trọng việc yên dân, thực hiện chính sách mở mang đất đai, tổ chức cơ cấu hành chính phù hợp với tình hình mới, bài trừ nạn trộm cướp, giúp đỡ và khuyến khích dân chúng khai khẩn đất hoang, ổn định đời sống, đồng thời gìn giữ luật pháp. Ông thường xuyên giao tiếp với Mạc Thiên Tích ở Hà Tiên, họa thơ với các danh sĩ trong nhóm Chiêu Anh Các khiến họ Mạc nể phục và kính trọng các chúa Nguyễn tại Phú Xuân.

Năm 1765, ông được chúa Nguyễn Phúc Thuần gọi về kinh giữ chức vụ ở bộ Lại.
Năm 1767, ông qua đời vì bạo bệnh, hưởng dương 51 tuổi. Được truy tặng Tá lý Công thần, Vinh Lộc đại phu. Về sau, vua Minh Mạng truy tặng là Khai quốc Công thần, Hiệp biện Đại học sĩ, phong tước Tân Minh Hầu, cho thờ phượng ở Thái Miếu.

Ở Thái Miếu (Huế), bên trái là Tả Tòng Tự, nơi thờ các vị công thần thuộc dòng dõi Tôn thất. Bên phía phải là Hữu Tòng Tự, nơi thờ các vị công thần xuất thân từ hàng dân dã. Ở Hữu Tòng Tự có 7 bài vị, bài vị của ông ở vị trí thứ 6, liền kề với bài vị tướng Nguyễn Hữu Dật. Như vậy, thời Võ vương Nguyễn Phúc Khoát chỉ có Nguyễn Cư Trinh là được thờ ở Thái Miếu. Tên của ông cũng được đặt cho nhiều đường phố và trường học ở Việt Nam.

*****

Học giả Vương Hồng Sển viết về Nguyễn Cư Trinh, một vị tướng văn võ toàn tài, đã không tiếc lời ca tụng ông là người có công mở mang bờ cõi: “Nguyễn Cư Trinh rất có công về cuộc phòng thủ lâu dài. Ông giỏi phương pháp "dĩ địch chế địch" bố trí người Côn Man thủ Tây Ninh và Hồng Ngự...Về mặt thủy đạo, ông sai lập đồn 2 bên sông Cửu Long gần biên giới để làm hậu thuẫn. Ông rất giàu sáng kiến, lo tổ chức an ninh vùng đất mới, bảo đảm việc thông thương buôn bán trên vùng rạch hồ...”.

Công tâm mà nói, nếu gạt bỏ định kiến về cuộc phân chia đất nước dưới thời Trịnh - Nguyễn phân tranh, thì trong vòng 100 năm đó, các chúa Nguyễn đã có công rất lớn khi mở mang bờ cõi, có được một miền Nam trù phú. Một trong những công thần đã đóng góp công sức nhiều nhất là Đại học sĩ Nguyễn Cư Trinh.

Ông không chỉ là một vị tướng quân lỗi lạc mà còn là một vị quan tài đức vẹn toàn. Binh pháp có câu "chiếm thành thì dễ, giữ thành rất khó". Thế nhưng, Nguyễn Cư Trinh không chỉ giữ thành, giữ đất mà còn mang lại một đời sống ấm no và thanh bình cho những lưu dân khai khẩn vùng đất Chân Lạp vừa chiếm được.

Với công trạng to lớn đó, so với Tập đoàn Cộng Sản VN hèn hạ nhẫn tâm dâng hiến sơn hà xã tắc cho Tàu Cộng phương Bắc, thì Đại học sĩ Nguyễn Cư Trinh không những xứng đáng được thờ phượng trong Thái Miếu, mà còn xứng đáng được dựng tượng tại miền Nam để nhắc nhớ công đức của người, thay vì xây tượng Hồ Chí Minh, một tội đồ đã mang chủ nghĩa ngoại lai về tàn hại đất nước.