ĐỜI CÁT – ĐỜI CẦN LAO

Ngày 12.02.2012     

Lời dẫn: Tình trạng khai thác tài nguyên khoáng sản tràn lan đang gây nhiều điêu đứng và xáo trộn cho nhiều vùng quê vốn yên bình trên đất nước. Một trong những tài nguyên ấy là cát, một thứ tài nguyên vốn là nguồn sống của nhiều người dân nghèo. Chúng tôi xin gửi đến quý thính giả bài phóng sự dưới đây, nói về đời sống khốn khó của người dân ở các vùng cát trắng hay cát đen, qua sự trình bày của chị Dian.

Nói về đời sống cần lao ở Việt Nam, có lẽ đây là câu chuyện bất tận, chẳng biết bắt đầu từ đâu và kết thúc chỗ nào. Nhưng nếu giới hạn câu chuyện trong một nhóm người, một nhóm nghề thì có thể khái quát được đôi nét về họ. Câu chuyện này xoay quanh những mảnh đời cần lao gắn liền với đời cát. Với họ, cát hiện hữu như một ân sủng yêu thương của tạo hóa mà cũng là hiện thân nỗi thống khổ của kiếp người giống như họ.

Cát đen và cát trắng còn gọi là hắc sa, bạch sa. Đây là hai loại cát được xếp vào đầu bảng. Hắc sa dùng để lọc lấy titan, bạch sa dùng để sản xuất pha lê hay thủy tinh. Cả hai thứ này đều có giá rât cao. Điều bất hạnh là những người có "duyên phận" với nó thì lại lao đao và khốn đốn chẳng kém gì nó!

Gần đây các đầu nậu, các công ty liên doanh nhà nước, các tay tài phiệt và xã hội đen đổ xô đi khai thác quặng titan, khai thác hắc sa. Những người dân sống trong vùng "vàng đen" trở nên khốn đốn, bất an, nguy cơ mất trắng mọi thứ, và mất nhà cửa đang đe dọa họ mỗi ngày. Ông Tuyên, một người dân ở xã đảo Nhơn Lý tỉnh Bình Ðịnh cho biết: "Xóm chài của tôi lâu nay sống trên vùng đất khắc nghiệt nhất của đảo, toàn là cát đen, chỉ biết bám biển ra khơi, chịu sóng chịu gió mà sống. Vậy mà cũng không yên!"

Đời sống đang yên lành bỗng dưng người ta ùn ùn kéo đến tìm cát đen, có khi lăm le vào sát sườn nhà mình để lấy cát. Ban đầu còn lén lút, sau đó thì làm công khai, ngang tàng, chẳng coi ai ra gì. Khi người dân đứng lên chống đối thì họ lùi ra bãi biển để khai thác. Ông Tuyên kể tiếp: "Mà khai thác thì làm cho thềm biển hỏng sâu, nguy cơ cả làng bị ném ra khơi sau một trận biển động là chắc chắn rồi. Nhưng trong chuyện này, mình càng nguy hiểm thì những kẻ khai thác càng có lợi. Cuộc đời sao mà khốn nạn!".

Không riêng gì xã đảo Nhơn Lý ở thành phố Qui Nhơn, mà hầu như trên khắp mọi miền đất nước, cứ nơi nào có tài nguyên, thì dân cư ở đó lao đao bất an. Vùng cát Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam vốn là nơi vắng vẻ, bình yên. Nhưng khi phong trào khai thác quặng titan nổi lên, mọi chuyện cũng rối mù, người dân kêu trời, kêu đất.

Ông Lợi, chủ của mảnh đất rộng 3 mẫu, khi có dự án khai thác quặng titan, cũng hoang mang không kém. Ông kể: "Trước đây trảng cát này bỏ hoang, tôi khai thác, làm vườn. Đến năm 1995, nhà nước cấp sổ nghiệp chủ, tôi bị cắt hết bảy phần mười vào diện đất canh tác, ba phần mười kia thì một ít là đất ở, còn lại là đất vườn. Vậy thì nguy cơ bị mất đất rất cao, dân ở đây đều lo lắng giống tôi, khổ lắm!".

Ðó là nỗi niềm, thân phận của người dân gắn đời với hắc sa, còn với những người kiếm sống với bạch sa thì khác. Cuối năm, mưa lạnh gió bấc, những người đàn bà kéo chiếc xe bò chở một ít cát trắng lững thững đi vòng quanh thành phố. Đôi khi cả một buổi sáng không thấy ai hỏi han lấy một câu, cảm giác họ đi như những cái bóng đang trôi dọc theo phố.

Tấm bảng ghi "Bán cát trắng lư hương - 2000 đồng một bịch" cắm trên đuôi xe bò, và một ít cát trắng nằm chơi vơi trong lòng xe vô tình làm nặng thêm cảm giác về nỗi khốn khổ và bất định của họ. Trời cuối Ðông lạnh lẽo, nhưng gương mặt họ nhễ nhại mồ hôi vì kéo xe, kèm thêm một chút vời vợi trong ánh mắt, khó mà tả được. Chị Phượng, người có thâm niên mười một năm bán cát trắng vào giáp Tết ở thành phố Ðà Nẵng cho biết: "Năm nào tôi cũng canh đúng rằm tháng Chạp là chở một xe bò đầy cát ra đây, bán cho đến tận chiều ba mươi Tết. Nếu may mắn bán hết thì ấm túi, nếu không bán hết thì tìm một bãi đất trống, đổ đó rồi kéo xe về".

Chị cho biết thêm: "Trước đây mình tự kéo xe bò, đi đoạn đường dài gần 60 cây số từ Thăng Bình ra Ðà Nẵng để bán. Nhưng bây giờ sức yếu, đành xúc cát vào bao tải, gởi xe hàng ra đến Ðà Nẵng thì thuê xe bò để kéo đi bán. Tính cả tiền thuê phòng trọ, xe cộ đi lại, ăn uống và thuê xe bò, mỗi Tết dư cũng được 500 ngàn đồng. Cũng khổ nhưng thôi kệ. Ở trong quê làm gì kiếm được chừng đó tiền trong dịp Tết, chỉ có chịu khó ra đây bán cát mới có cái mà ăn Tết. Thôi thì cảm ơn trời đất đã cho mình cát để bán ăn Tết vậy!".

Trên đất nước này, có nhiều, rất nhiều người đổi ba bữa cơm bằng chính mồ hôi, nỗi thống khổ, sự tủi nhục và cả bằng máu để tồn tại qua ngày. Ðã có không ít những cái chết thương tâm vì tai nạn, vì trúng gió trong lúc đi đường, vì bụng đói của những người lao động kiếm sống bên hè phố. Và, cũng chính đất nước này, có những bữa nhậu, những tô phở với giá hàng triệu đồng, hàng chục triệu đồng, rồi những cuộc ăn chơi tốn tiền tỉ của những ông quan. Tham nhũng là câu chuyện xảy ra như cơm bữa trong giới quan chức Việt Nam. Khi tham nhũng, đương nhiên là ngân sách nhà nước bị bòn rút. Ngân sách từ đâu ra? Dân đóng thuế. Ai đóng thuế? Thì những người cần lao cùng khổ chứ còn ai nữa!

Mấy chục triệu con người "ăn mắm mút dòi" để còng lưng đóng thuế cho vài triệu con người ăn trên ngồi trốc, mặt to bụng phệ, nước hoa thơm phức... hưởng thụ. Ðó là hiện thực rất sinh động trên đất nước này!