Tòa Công lý Quốc tế ra phán quyết về tranh chấp biển Kenya và Somalia: 4 điều Việt Nam có thể lưu ý

Bình Luận

Một trong những điểm nóng của quan hệ Việt Trung trong tương lai sẽ là tranh chấp chủ quyền tại Biển Đông. CSVN từ lâu đã quá lệ thuộc vào đàn anh ý thức hệ CSTQ và hoàn toàn mất cảnh giác. Đã đến lúc Việt Nam phải học hỏi từ những phán quyết của Tòa Án Công Lý Quốc Tế và chuẩn bị chi những tranh chấp pháp lý với CSTQ trong tương lai.

Mời quý thính giả đài ĐLSN nghe phần Bình Luận của Nguyễn Quốc Tấn Trung với tựa đề: “Tòa Công lý Quốc tế ra phán quyết về tranh chấp biển Kenya và Somalia: 4 điều Việt Nam có thể lưu ý” sẽ được Hướng Dương trình bày để kết thúc chương trình phát thanh DLSN tối hôm nay.

NGUYỄN QUỐC TẤN TRUNG 

Tòa án Công lý Quốc tế (International Court of Justice – ICJ) vừa ban hành phán quyết về tranh chấp phân định ranh giới biển giữa Kenya và Somalia vào ngày 12/10 vừa qua: Maritime Delimitation in the Indian Ocean (Somalia v. Kenya). Đây là một trong những phần bổ sung mới nhất của hệ thống tài phán quốc tế về luật biển cũng như các tranh chấp liên quan đến phân định ranh giới biển.

Phán quyết của ICJ có thể chia làm hai phần. Phần đầu tiên là về các lập luận pháp lý cân nhắc lập trường của hai bên và các vấn đề còn tranh cãi. Phần thứ hai là sử dụng luật biển quốc tế để phân chia chi tiết đường biên giới giữa hai quốc gia.

Bài viết này tập trung phân tích phần đầu tiên, với bốn lập luận pháp lý đáng chú ý liên quan đến tranh chấp biển Đông của Việt Nam.

1. “Chủ quyền lịch sử” hay “di sản thực dân”?

Trong các thảo luận tranh chấp chủ quyền tại hai vùng đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt Nam, cả hai phía đều tận dụng các lập luận về chủ quyền lịch sử của mình đối với vùng biển. Nếu các học giả Trung Quốc cho rằng quốc gia này đã xác lập chủ quyền lịch sử đối với biển Đông và các quần đảo trong khu vực từ thời… Xuân Thu, các học giả Việt Nam vẫn tiếp tục nhấn mạnh vào việc viện dẫn lịch sử lâu đời của Việt Nam tại đây với châu bản, chính sử từ thời nhà Nguyễn.

Vai trò của “di sản thực dân” một lần nữa được chứng minh trong bản án Somalia v. Kenya.

Bản án không hề nhắc gì đến “chủ quyền lịch sử” kéo dài hàng ngàn năm trước đó giữa các bộ tộc thuộc hai vùng đất Somalia và Kenya.

 

2. Vấn đề tuyên bố phân định biên giới biển và “thỏa thuận ngầm”/“ưng thuận”

Ý nghĩa pháp lý của các tuyên bố đơn phương về chủ quyền biên giới trên bộ lẫn trên biển là một vấn đề lớn của Việt Nam, đặc biệt khi chúng ta nhắc đến tuyên bố đơn phương của Trung Quốc và công hàm công nhận của Việt Nam thường được gọi là “Công hàm Phạm Văn Đồng”.

Trong phán quyết này của ICJ, có rất nhiều thảo luận liên quan, tạo điều kiện cho Việt Nam cân nhắc các điểm lợi hại cho mình.

Nội dung xét xử cho thấy Kenya vận dụng liên tục nguyên tắc về “thỏa thuận ngầm” (tacit agreement) và “đồng thuận ngầm” (acquiescence) trong pháp luật quốc tế.

Somalia không đồng tình với lập luận này.

Somalia lập luận rằng việc không phản đối các thông cáo hay tuyên bố chủ quyền không thể tự động được coi là chấp nhận những yêu sách đó.

Cuối cùng, tòa chấp nhận cách lý giải của Somalia.

Nếu xét theo tình hình Việt Nam, cũng có khả năng cao Trung Quốc lập luận rằng trong giai đoạn từ năm 1958 đến tận 1990, dù trải qua nhiều trận hải chiến, chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chưa bao giờ phản đối các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc tại biển Đông một cách rõ ràng. Lập luận của Somalia có thể giúp chúng ta phản bác luận điểm này.

 

3. “Tình trạng chiến tranh” và tác động của nó

Một lập luận có ý nghĩa khác đối với Việt Nam mà Somalia đưa ra là tại các đoạn 46 – 47 của phán quyết là: tình trạng chiến tranh và không thống nhất của Somalia trong các giai đoạn mà Kenya đưa ra tuyên bố chủ quyền và thực thi chủ quyền này.

Somalia lý giải rằng với các cuộc nội chiến kéo dài, Somalia không có một chính phủ đại diện nào có đủ tiềm lực và thời gian để theo dõi, đo đạc, phản đối, kiểm soát và thực thi đầy đủ chủ quyền của họ trên vùng biển tranh chấp. Đây là một yêu cầu không thực tế và không hợp lý cho bối cảnh quốc gia Somalia.

Lập luận này được ICJ thừa nhận trong phán quyết. Tại đoạn 79, ICJ công nhận từ năm 1991 đến năm 2005, tình trạng xung đột vũ trang kéo dài khiến Somalia không có một chính quyền trung ương đủ nguồn lực và thời gian để quan tâm đến ranh giới biển. Tình trạng nội chiến vô cùng tồi tệ và đã được nhiều cơ quan Liên Hiệp Quốc, các tổ chức liên chính phủ ghi nhận, đánh giá và giúp đỡ.

Trong trường hợp Việt Nam, viện dẫn chiến tranh Việt Nam như một lý do quan trọng dẫn đến việc mất khả năng xem xét, cân nhắc, phản đối các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc trong giai đoạn đó sẽ là một cách tiếp cận đáng chú ý.

 

4. Cân nhắc ban hành và chi tiết hóa pháp luật nội địa

Yếu tố cuối cùng trong phán quyết mà người viết cho rằng Việt Nam nên lưu ý là vấn đề pháp luật nội địa.

 

Dù là một phán quyết luật quốc tế, ICJ dành khá nhiều thời gian để ghi nhận và đánh giá tính thống nhất của pháp luật quốc gia Kenya, từ đó đưa ra kết luận về sự nhất quán của họ trong các tuyên bố chủ quyền.

Trong số các đạo luật được xem xét, đáng chú ý nhất là Đạo luật vùng Lãnh hải 1972 (Territorial Waters Act of 1972) và Đạo luật vùng Hàng hải 1989 (Maritime Zones Act of 1989). ICJ nhận thấy ngay cả trong pháp luật nội địa, Kenya cũng chưa từng thống nhất cách phân định ranh giới biển với quốc gia láng giềng là cắt biển song song với đường vĩ tuyến. Các thẩm phán cũng chỉ ra là hầu hết các văn bản của Kenya về vùng đặc quyền kinh tế, vùng thềm lục địa cũng chưa hề tạo ra một chính sách thống nhất về vùng biển mà họ cho rằng họ đang quản lý.

 

Điều này dẫn đến một số lo ngại cho Việt Nam. Luật Biển 2012 đã quá tuổi và quá thiếu chi tiết liên quan đến chủ quyền, cách phân định đường biên giới biển lẫn những bản đồ chi tiết. Trong khi đó, hệ thống luật pháp nội địa về biển của Trung Quốc thì ngày càng được tăng cường với nhiều thông tin hơn, cũng như khả năng thực thi cao hơn trên vùng biển Đông của Việt Nam.

 

Trong bối cảnh này, việc hoàn thiện, thống nhất và pháp điển hóa mọi tuyên bố chủ quyền của Việt Nam có thể sẽ tạo ra những chứng cứ rõ ràng hơn và có lợi hơn cho chúng ta, nếu một ngày nào đó vấn đề biển Đông được mang ra tòa quốc tế.